پدیده شهر و شناخت ابعاد مختلف آن در علم شهر سازی و معماری، همواره از موضوعات مهم مدیریت شهری و همچنین زندگی شهروندی محسوب می شود که توجه همزمان به مؤلفه های شکل گیری شهر و ایجاد شرایط مناسب برای زندگی را می توان از چالش ها یا طرح مسئله های امروز جامعه ما باشد که این نیز رابطه و پیوندی تنگاتنگ با نیازها و خواسته های انسان ها ساکن در هر شهری دارد.
به گزارش ایران ریپورتس98، در گذشته نیز شهرها بر اساس اصول نسبتاً ثابت و تعریف شده ای شکل می گرفتند که عناصر مختلف در آن هر یک در عین دارا بودن هویت خاص خود با کل شهر و در یک هماهنگی مناسب و کارآمدی نقش مهمی را در زندگی مردمان آن دوران داشته اند که آن رویه و سنت نیکو نیز تا
گذشته ای نه چندان دور، تداوم داشت. اما امروزه با توسعه شهرنشینی و الحاق و مهاجرت های بی رویه به خصوص از روستا ییان به شهرکه به نوعی نقش تولیدکننده را درچرخه زندگی انسان ها دارند، فرصت تداوم ارزش های مربوط به شهرسازی و معماری گذشته ما را هم در بافت و بناهای تاریخی و هم در بافت های جدید شهری را با مشکل و انحطاط مواجه کرده است.به عنوان مثال در شهرهای تاریخی و بافت های منحصر به فرد آن که روزی از سرزندگی و کیفیت نسبی اززندگی در آن برخوردار بوده؛ امروز با مسائل و مشکلاتی همراه شده است که شرایط زندگی در آن را به مخاطره انداخته و بستر لازم را برای تصمیم گیریها و سیاست های نادرست مدیریت شهری در احیا و بازآفرینی این مناطق به وجود آورده است.
بنابراین شناخت این مسائل و مشکلات که به نوعی در اکثر شهرهای تاریخی دنیا تجربه و برای آن راهکار ارائه گردیده است می تواند چشم انداز و تعیین مسیری در فرآیند پیش روی ما باشد. توجه به موضوع زیرساخت‌ها و تأسیسات زیربنایی شهری که در واقع می‌تواند از اساسی ترین موضوعات مطرح در هر شهری از جمله پهنه های تاریخی به عنوان یکی از مکان ها و فضاهای ارزشمند شهرها محسوب شود می‌توان گفت که یکی از جنبه های مهم شرایط زندگی در منطقه ای است که وضعیت پیش آمده حاصل از این عدم توجه، به عنوان یک تجربه ومسئله زیست محیطی، قابل بررسی و تحلیل است که بتوانیم از این رهگذر به رهیافتی بهتر از قبل برای ایجاد و ارتقای شرایط محیطی زندگی شهروند ان ساکن و گردشگران پهنه‌های تاریخی و فرهنگی با کیفیتی بهتر اقدام نمود.
با شناخت بهتر و جامع تر از کالبد و محتوای نهفته و آشکار هر بافت شهری و روستایی، این امکان را برای هر برنامه ریز و طراح یا مسئول و مدیر و … فراهم می‌آورد که هم موضوع حفاظت از بناهای تاریخی فرهنگی به عنوان یک ثروت ملی به سرانجام مطلوب تری برسانند و هم در بازگرداندن هویت و اصالت آن پهنه مورد نظر به نقش اصلی خود، مؤثر باشند. یکی از موضوعات، معاصرسازی بافت های تاریخی با ایجاد کاربری های هماهنگ و سازگار نظیر آنچه که درسایر شهرهای تاریخی اتفاق افتاده است (اصفهان محله جلفا) مطرح می باشد که توجه به آن می تواند پیامدهای مثبتی از جمله در راستای تأمین اهداف مدنظر مربوط به پیشگیری از وقوع آسیب های اجتماعی (امنیت اجتماعی) و یا تأمین اهداف رفاه اجتماعی با حضور پذیری و تعاملات شهروندان ساکن و گردشگران، همسو است.
نگارنده معتقد است که حفاظت از بناهای تاریخی توجه به کالبد نیست و این می‌تواند به توجه به احیا و بازآفرینی خاطرات و داستان های ارزشمند محتوایی در فرهنگ و تاریخ ما منجر شود.
بنابراین نگاه توسعه ای با رویکردهای حفاظتی مبتنی بر مؤلفه های گوناگون آن باید همراه و مکمل باشد که با بررسی نحوه مداخلات صورت گرفته در جهان و ایران در دوره‌های زمانی مختلف، متفاوت و قابل اهمیت و بررسی است که در حوصله این مقوله نمی باشد اما همین بس اشاره کافی است که بدانیم در قرن حاضر که با تشکیل و فعالیت انجمن حفاظت از آثار باستانی شروع شد و در ادامه آن، با سیاست ها وراهبردهای دولتی و غیردولتی در برهه‌های زمانی مختلف همراه بود. این مسیر، با توجه به شرایط جامعه گاهی دچار غرب زدگی و گاهی نیز دچار تأثیر پذیرفتن از پیامدهای جنگ تحمیلی، تحمیل نگاه‌های توسعه در بازسازی و نوسازی ها، برنامه و طرح های ایجاد شده بدون توجه به نقش و تأثیرگذاری نهادهای اجتماعی و مشارکت شهروندی، تعدیل و تعریف نگاه‌های مداخلاتی مبتنی بر ارزش های همه جانبه در دهه اخیر و … همراه بوده است که اکنون نیز شرایط مناسب بسیارخوبی در خصوص استفاده از تجربیات موفق و مثبت جهانی مبتنی بر زمینه گرایی مهیا است و امید
می رود که با تعریف طرح و برنامه هدفمند در راستای احیا و بازآفرینی شهرهای تاریخی بتوان که شرایط بهتر برای ایجاد زندگی و بهره برداری از این پهنه ها و آثار ارزشمند در جهت منافع جمعی و شخصی فراهم آورد.
*سعید زحمت‌کشان- کارشناس معماری و فعال میراث فرهنگی