پیمان شانگهای (SCO) به عنوان یک سازمان بین‌المللی مهم در منطقه اوراسیا، از زمان تأسیس در سال ۲۰۰۱ به عنوان یک نهاد کلیدی در زمینه همکاری‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی شناخته شده است. این پیمان که در ابتدا با تمرکز بر مسائل امنیتی تأسیس شد، با گذر زمان به یکی از نهادهای اصلی همکاری‌های چندجانبه در زمینه‌های مختلف تبدیل شده است. با عضویت ایران در پیمان شانگهای، فرصت‌ها و چالش‌های جدیدی برای این کشور به وجود آمده است. این مقاله به تحلیل جایگاه ایران در پیمان شانگهای و منافع و چالش‌های آن می‌پردازد.
۱. تاریخچه و اهداف پیمان شانگهای
پیمان شانگهای در سال ۲۰۰۱ توسط چین، روسیه و چهار کشور آسیای مرکزی (قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان) تأسیس شد. هدف اصلی این پیمان مبارزه با تروریسم، افراط‌گرایی و جدایی‌طلبی بود، اما به تدریج حوزه فعالیت‌های آن گسترش یافت و شامل موضوعات اقتصادی، تجاری و فرهنگی نیز شد.
۲. عضویت ایران در پیمان شانگهای
۲.۱. روند عضویت:
ایران در سال ۲۰۰۵ به عنوان یکی از اعضای ناظر به پیمان شانگهای پیوست و پس از سال‌ها تلاش و دیپلماسی، در سپتامبر ۲۰۲۱ به‌عنوان عضو رسمی این نهاد معرفی شد. عضویت ایران به عنوان یک کشور مهم در منطقه اوراسیا نشان‌دهنده تغییرات جدی در سیاست‌های بین‌المللی و منطقه‌ای است.
۲.۲. جایگاه استراتژیک ایران:
ایران با موقعیت جغرافیایی خاص خود به‌عنوان یک پل ارتباطی میان آسیا و اروپا و دسترسی به خلیج فارس، نقش مهمی در تحولات سیاسی و اقتصادی منطقه ایفا می‌کند. این کشور با دارا بودن منابع طبیعی غنی، به ویژه در زمینه نفت و گاز، برای کشورهای عضو پیمان شانگهای اهمیت بالایی دارد.
۳. منافع ایران از عضویت در پیمان شانگهای
۳.۱. تقویت امنیت ملی:
عضویت در پیمان شانگهای به ایران این امکان را می‌دهد تا با همکاری با کشورهای دیگر، به ویژه در زمینه امنیت مرزی، بهبود امنیت داخلی و کاهش تهدیدات تروریستی را تجربه کند. این همکاری‌ها به تقویت ثبات امنیتی در منطقه کمک می‌کند.
۳.۲. همکاری‌های اقتصادی:
پیمان شانگهای فرصت‌هایی برای افزایش همکاری‌های اقتصادی و تجاری فراهم می‌آورد. ایران می‌تواند با کشورهای بزرگ اقتصادی مانند چین و روسیه، در زمینه‌های مختلف از جمله صادرات نفت و گاز، صنعت و کشاورزی همکاری کند.
- گشایش در بازارهای جدید: ایران با استفاده از بازارهای کشورهای پیمان شانگهای می‌تواند تنوع بیشتری در بازارهای صادراتی و منابع تأمین کالاها ایجاد کند.
- سرمایه‌گذاری: امکان جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی به‌ویژه از چین و روسیه نیز از دیگر منافع اقتصادی ایران است. این سرمایه‌گذاری‌ها می‌تواند به توسعه بخش صنعتی و زیربنایی کشور کمک کند.
۳.۳. توسعه مراکز حمل‌ونقل و ترانزیت:
ایران به عنوان یک نقطه ترانزیت مهم در کریدورهای زمینی و دریایی بین‌المللی شناخته می‌شود. عضویت در پیمان شانگهای می‌تواند به توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقلی کمک کند و مسیرهای جدید تجاری را ایجاد کند.
۴. چالش‌های ایران در پیمان شانگهای
۴.۱. رقابت اقتصادی با کشورهای دیگر:
ایران در پیمان شانگهای باید با کشورهای بزرگی مانند چین و هند که اقتصادهایی بسیار پیشرفته‌تر از ایران دارند، رقابت کند. این مسئله می‌تواند به چالش‌هایی در جذب سرمایه‌گذاری و توسعه اقتصادی منجر شود.
۴.۲. وابستگی به کشورهای دیگر:
به دنبال گسترش همکاری‌ها، ممکن است ایران به کشورهای بزرگ اقتصادی وابسته‌تر شود و این وابستگی می‌تواند به محدودیت‌هایی برای اتخاذ سیاست‌های مستقل منجر گردد.
۴.۳. مشکلات داخلی:
چالش‌های داخلی ایران نظیر فساد، مدیریت ناکارآمد و نارضایتی عمومی می‌تواند مانع از بهره‌برداری کامل از مزایای عضویت در پیمان شانگهای شود.
۵. آینده همکاری‌ها
آینده همکاری‌های ایران در پیمان شانگهای بستگی به توانایی این کشور در مدیریت چالش‌ها و بهره‌برداری از فرصت‌های موجود دارد. ایجاد بسترهای مناسب برای جذب سرمایه‌گذاری و تقویت زیرساخت‌ها، مرتبط با افزایش تعاملات اقتصادی با کشورهای عضو پیمان، می‌تواند به موفقیت ایران در این نهاد کمک کند.
۶. نتیجه‌گیری
عضویت ایران در پیمان شانگهای فرصتی بی‌نظیر برای این کشور به‌منظور تقویت امنیت ملی و توسعه اقتصادی ایجاد می‌کند. بهره‌برداری مؤثر از این فرصت‌ها و در عین حال مدیریت چالش‌های درونی و رقابت منطقه‌ای، می‌تواند به ایجاد یک آینده پایدار و موفق برای ایران در عرصه بین‌المللی منجر شود. با توجه به تحولات جهانی و منطقه‌ای، پیمان شانگهای می‌تواند به‌عنوان یک بستر مناسب برای تقویت همکاری‌های چندجانبه و تحقق منافع ملی ایران عمل کند.
*** به قلم دکتر سیدوفا مشکوه؛ محقق و استاد دانشگاه