خاورمیانه به عنوان یکی از مهم‌ترین و پرتنش‌ترین مناطق جهان، همواره کانون توجه قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای بوده است. در این میان، ایران به عنوان یک بازیگر کلیدی با تاریخ و فرهنگ غنی، منابع طبیعی فراوان و نفوذ سیاسی وسیع، دارای موقعیت ویژه‌ای در این منطقه است. فعال‌سازی سازوکار “اسنپ بک” در توافق هسته‌ای برجام، تحولات جدیدی را در روابط ایران با کشورهای منطقه و جهان ایجاد کرده و موجب شده است که ایران نقش خود را در خاورمیانه بازتعریف کند.
به گزارش ایران ریپورتس، در این مقاله به قلم دکتر سید وفا مشکوه؛ استاد دانشگاه به بررسی ابعاد داخلی، منطقه‌ای و جهانی این تحولات و چگونگی بازطراحی نقش ایران می‌پردازد.
۱. بررسی داخلی: چالش‌ها و فرصت‌ها
۱.۱. تحولات اقتصادی
فعال‌سازی اسنپ بک می‌تواند اثرات عمیقی بر اقتصاد ایران بگذارد. به ویژه در شرایطی که احتمال افزایش تحریم‌ها وجود دارد، ایران باید برای مدیریت بحران اقتصادی تدابیر لازم را اتخاذ کند:
– مدیریت منابع مالی: ایران باید به بهینه‌سازی ساختار اقتصادی خود پرداخته و منابع مالی و سرمایه‌گذاری‌ها را به‌طور هدفمند مدیریت کند. بهبود شرایط کسب‌وکار و حمایت از بخش خصوصی می‌تواند به رونق اقتصادی کمک کند.
– تنوع بخشی به اقتصاد: کاهش وابستگی به نفت و افزایش میزان مشارکت در صنایع غیرنفتی می‌تواند به شکل‌گیری اقتصادی پایدار کمک کند. ایران باید به سرمایه‌گذاری در حوزه‌های فناوری، کشاورزی و گردشگری توجه ویژه‌ای داشته باشد.
۱.۲. تعامل اجتماعی و سیاسی
برای بازطراحی نقشه ایران در خاورمیانه، توجه به مباحث اجتماعی و سیاسی داخلی الزامی است:
– تقویت همبستگی و ارزش‌های ملی: ایجاد فضای ملی متعادل و تقویت هویت ملی می‌تواند به وحدت داخلی و کاهش تجزیه‌طلبی‌های قومی و مذهبی کمک کند.
– جلب مشارکت عموم: ایجاد نهادهای مدنی و حمایت از جنبش‌های مدنی به‌خصوص در حوزه‌های حقوق بشر و دموکراسی می‌تواند اعتماد عمومی را جلب نماید و وجهه‌ای مثبت از ایران در سطح جهانی به تصویر بکشد.
۱.۳. تقویت نهادهای حکومتی
ایران نیازمند اصلاحات داخلی و تقویت نهادهای حکومتی است تا بتواند با چالش‌های بین‌المللی به‌خوبی مواجه شود. این شامل:
– ارتقاء شفافیت و پاسخگویی: بهبود شفافیت در تصمیم‌گیری‌ها و پاسخگویی به نهادهای جهانی و مردم، اعتبار ایران را در عرصه بین‌المللی افزایش می‌دهد.
۲. بررسی منطقه‌ای: نقش ایران در خاورمیانه
۲.۱. دیپلماسی منطقه‌ای
تحولات خاورمیانه تحت تأثیر تنش‌های سیاسی و نظامی است. ایران باید دیپلماسی خود را در این بافتار گسترش دهد:
– تقویت روابط با همسایگان: ایجاد همکاری‌های دو جانبه و چند جانبه با کشورهای همسایه، به‌ویژه عراق، سوریه و لبنان می‌تواند به ایجاد یک جبهه مستحکم کمک کند و زمینه‌های ثبات و امنیت منطقه‌ای را فراهم آورد.
– حمایت از گروه‌های هم‌پیمان: ایران باید به تقویت گروه‌های سیاسی و نظامی هم‌پیمان خود در منطقه، نظیر حزب‌الله و حشد الشعبی، ادامه دهد و از این طریق به افزایش نفوذ و قدرت خود بپردازد.
۲.۲. مقابله با تهدیدات امنیتی
ایران با تهدیدات امنیتی متعددی مواجه است، از جمله:
– تروریسم و نفوذ قدرت‌های خارجی: ایران باید بر روی مقابله با تهدیدات تروریستی تأکید کرده و همکاری‌های نظامی و اطلاعاتی خود را با هم‌پیمانان استراتژیک خود تقویت کند.
– پیش‌بینی و مدیریت بحران: تقویت ظرفیت‌های دفاعی و امنیتی در برابر تهدیدات خارجی از جمله اقدامات اساسی است که باید در دستور کار قرار گیرد.
۲.۳. توسعه راهبردهای اقتصادی
همکاری اقتصادی با کشورهای همسایه و فرامنطقه‌ای نیز به بازتعریف نقش ایران کمک می‌کند:
– ایجاد پروژه‌های مشترک: پروژه‌های مشترک در زمینه انرژی، حمل و نقل و زیرساخت‌ها می‌تواند به گسترش روابط تجاری و اقتصادی میان ایران و کشورهای همسایه منجر شود.
– گسترش شبکه‌های تجاری: کمک به افزایش صادرات غیرنفتی و تسهیل واردات می‌تواند نقش مهمی در توسعه اقتصادی و تقویت موقعیت ایران در بازارهای منطقه‌ای ایفا کند.
۳. بررسی جهانی: چالش‌ها و فرصت‌های بین‌المللی
۳.۱. تعامل با قدرت‌های بزرگ
تحولات جهانی نیازمند رویکرد جدید در روابط ایران با قدرت‌های بزرگ است:
– استراتژی متوازن: ایجاد توازن بین قدرت‌های غیر غربی مانند چین و روسیه و همچنین تلاش برای بهبود روابط با اروپا و سایر کشورها، می‌تواند به تحکیم موقعیت ایران کمک کند.
– همکاری اقتصادی: ایران باید از فرصت‌های مالی و اقتصادی ناشی از رشد اقتصادی چین و روسیه بهره‌برداری کند و همکاری‌های سرمایه‌گذاری را افزایش دهد.
۳.۲. نقش در سازمان‌های بین‌المللی
ایران باید برای افزایش نفوذ و مشروعیت خود در عرصه بین‌المللی، حضور فعال‌تری در سازمان‌های بین‌المللی داشته باشد:
– مشارکت در اجلاس‌های بین‌المللی: ایران باید به طور فعال در اجلاس‌های مهم جهانی شرکت کند و مواضع خود را به‌طور مؤثر نمایندگی کند.
– دفاع از حقوق خود: استفاده از کانال‌های دیپلماتیک برای دفاع از حقوق ملی و ارتقا تصویر بین‌المللی ایران ضروری است.
۳.۳. توجه به دیپلماسی عمومی
بهبود وضعیت حقوق بشر و تقویت دیپلماسی عمومی می‌تواند به تصویر مثبت‌تری از ایران در مقابل جامعه جهانی منجر شود:
– ارتقاء فهم متقابل: فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی می‌تواند به کاهش تنش‌ها و ایجاد ارتباطات مثبت با کشورهای دیگر کمک کند.
– بازنگری در سیاست‌های فرهنگی: استفاده از دیپلماسی فرهنگی برای بهبود روابط با کشورهای مختلف و تقویت ارتباطات فرهنگی و اجتماعی، می‌تواند به تقویت جایگاه ایران کمک کند.
نتیجه‌گیری
بازطراحی نقش ایران در خاورمیانه پس از فعال‌سازی سازوکار “اسنپ بک”، نیازمند استراتژی جامع و چند بعدی است. با توجه به چالش‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی، ایران باید به تقویت همبستگی داخلی، دیپلماسی فعال و توسعه همکاری‌های اقتصادی و سیاسی با کشورهای همسایه و فرامنطقه‌ای بپردازد. ادغام این استراتژی‌ها می‌تواند به ایران کمک کند تا در یک محیط پیچیده و متغیر، نه تنها نقشی محوری در خاورمیانه ایفا کند، بلکه به یک بازیگر مؤثر و پایدار در نظام بین‌الملل تبدیل شود. این تحولات، اگر به درستی مدیریت شوند، می‌توانند منجر به یک آینده پایدار و توسعه‌یافته برای ایران و همچنین ایجاد صلح و ثبات در خاورمیانه گردند.
*** دکتر سید وفا مشکوه؛ استاد دانشگاه
انتهای پیام/