به قلم :دکتر سیدوفا مشکوة
بررسی وضعیت گردشگری پزشکی در استان فارس نشان میدهد که این استان با دارا بودن قابلیتهای استثنائی، در آستانه تبدیل شدن به یک قطب منطقهای قرار دارد، اما برای تحقق این پتانسیل، باید چالشهای ساختاری مهمی را پشت سر بگذارد. در ادامه، این موضوع به طور تحلیلی و در چند محور اصلی بررسی میشود.
وضعیت فعلی و درآمد
آمار رسمی نشان میدهد که از ابتدای سال ۱۴۰۳ تا زمان گزارش، حدود ۲,۰۷۰ گردشگر سلامت وارد استان فارس شدهاند. این گردشگران عمدتاً از کشورهای عمان، عراق و قطر و به میزان کمتری از کشورهای اروپایی مانند انگلستان و سوئد برای دریافت خدماتی مانند جراحی چشم، جراحی پلاستیک و پیوند اعضا به شیراز سفر کردهاند.
برآورد درآمد: با فرض میانگین هزینه هزار تا چند هزار دلاری برای هر گردشگر (شامل درمان، اقامت و خدمات جانبی)، میتوان درآمد حاصل را حداقل در بازه چند میلیون دلاری تخمین زد. این رقم در مقایسه با پتانسیل واقعی استان و هدف ملی که درآمد ۶ میلیارد یورویی از کل گردشگری سلامت کشور تا پایان برنامه هفتم توسعه است، فاصله زیادی دارد. در سطح کشور، سالانه حدود ۱.۲ میلیون گردشگر سلامت مراجعه میکنند که بیش از ۱ میلیارد دلار ارزآوری دارد.
پتانسیلهای بالقوه و مزیتهای رقابتی
فارس از چند جهت مزیت منحصر به فردی برای توسعه این صنعت دارد:
- پیشینه پزشکی و نیروی انسانی متخصص: شیراز به عنوان یک قطب پزشکی جنوب کشور شناخته میشود و بیمارانی از سراسر کشور و منطقه را جذب میکند. وجود دانشگاه علوم پزشکی شیراز به عنوان یک دانشگاه مرجع، بسترساز تربیت نیرو و نوآوری است.
- تخصصهای باارزش: استان در حوزههای جراحی پیوند اعضا (کبد)، درمان ناباروری، قلب، ارتوپدی و چشمپزشکی ظرفیت بالایی دارد که مورد توجه بیماران بینالمللی است.
- گردشگری ترکیبی: وجود جاذبههای بینظیر تاریخی مانند تخت جمشید و پاسارگاد، امکان ارائه بستههای درمانی-سیاحتی را فراهم میکند تا بیماران در کنار درمان، از جاذبهها نیز دیدن کنند.
- موقعیت جغرافیایی: نزدیکی به کشورهای حاشیه خلیج فارس که ساکنان بسیاری با اصالت ایرانی دارند، یک بازار طبیعی و بااهمیت برای فارس محسوب میشود.
چالشها و موانع توسعه
در مقابل این فرصتها، موانع عمیقی وجود دارد که رشد گردشگری پزشکی فارس را محدود کرده است:
- ضعف مدیریت و نبود انسجام: پراکندهکاری و نبود هماهنگی بین دستگاههای مختلف (دانشگاه علوم پزشکی، میراث فرهنگی، بخش خصوصی، استانداری) به عنوان مهمترین مشکل حوزه شناسایی شده است. این امر منجر به نبود یک استراتژی واحد و بازاریابی مؤثر شده است.
- مشکلات زیرساختی و خدماتی: ضعف در سیستم حملونقل (فرودگاه و پروازها)، نبود هتلبیمارستانهای حرفهای و سوءاستفاده از بیماران خارجی در برخی مراکز درمانی، داروخانهها و بخش حملونقل (با چندبرابر کردن قیمتها) از جمله موانع اصلی هستند.
- ضعف شدید بازاریابی بینالمللی: عدم توجه به برندسازی و بازاریابی هدفمند در سطح منطقه و جهان، باعث شده تا ظرفیتهای فارس ناشناخته بماند. درحالی که کشورهای رقیب مانند ترکیه و هند با برنامهریزی در این حوزه، میلیاردها دلار درآمد دارند.
- چالشهای کلان ساختاری: نبود یک قانون جامع برای تعریف وظایف نهادها، موازیکاری دستگاهها و عدم اجرای قوانین مصوب از سوی نهادهای دولتی، توسعه این صنعت را در سطح ملی و محلی با مشکل مواجه کرده است.
راهکارها و مسیر پیش رو
برای بالفعل کردن پتانسیلها، نیاز به اقدامات اساسی وجود دارد که برخی از آنها در دستور کار قرار گرفتهاند:
- ایجاد سامانه جامع و شفافیت: راهاندازی سامانه ثبت و پذیرش بیماران بینالمللی (که به صورت پایلوت در مشهد آغاز شده) برای شفافسازی آمار، خدمات و هزینهها ضروری است.
- توسعه زیرساختهای تخصصی: تسریع در اجرای پروژههایی مانند «شهر سلامت شیراز» که سالها معطل مانده، و تدوین استاندارد برای هتلبیمارستانها میتواند خدمات را ارتقا دهد.
- تقویت برندینگ و بازاریابی: نیاز به عزم حاکمیتی برای تخصیص بودجه و اجرای کمپینهای بینالمللی معرفی ظرفیتهای پزشکی ایران و استان فارس وجود دارد.
- رفع موانع هماهنگی: تعیین یک متولی واحد و قدرتمند (ترجیحاً در سطح معاونت ریاست جمهوری) برای هدایت و هماهنگی تمام نهادهای درگیر، میتواند از موازیکاری جلوگیری کند.
جمعبندی
استان فارس، به ویژه شهر شیراز، همه عناصر لازم برای موفقیت در گردشگری پزشکی (تخصص پزشکی، نیروی انسانی، جاذبه تاریخی) را در اختیار دارد. با این حال، ضعف در مدیریت یکپارچه، بازاریابی و زیرساختهای خدمات گردشگری، مانع تبدیل این پتانسیل به ثروت و اعتبار ملی شده است. تحول در این حوزه بیش از آنکه نیازمند بودجههای کلان باشد، نیازمند ارادهای فرابخشی، حکمرانی خوب و خروج از نگاه جزیرهای است. در صورت اصلاح این نواقص، فارس میتواند نه تنها به قطب درمانی جنوب ایران، بلکه به مقصدی معتبر در سطح منطقه تبدیل شود.