استاد دانشگاه شیراز و عضو مدعو فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران گفت: در حالی که متخصصان و کارشناسان در رسانه ها، نشریات و مجامع علمی داخلی و بین المللی مدام در مورد اثرات عمده بحران آب بر بخشهای مختلف حیات بشر و اکوسیستم هشدار می دهند، متاسفانه کمتر به عوامل اصلی و ریشه های بروز این بحران پرداخته شده تا بتوان با شناخت عوامل و محرک های کلیدی به ارائه راهبردهای موثر و کارآمد برای مدیریت و برون رفت از این بحران پرداخت.
به گزارش ایران ریپورتس، دکتر شاهرخ زند پارسا استاد دانشگاه شیراز و عضو مدعو فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران در خصوص بحران جدی آب گفت: ایران با متوسط نزولات جوی حدود 240 میلی متر در سال از کشورهای خشک و نیمه خشک جهان و دارای منابع آب محدود به شمار می رود. علاوه بر این توزیع مکانی آب در ایران به دلیل شرایط طبیعی بسیار ناهمگن است. به طوری که فقط یک درصد از مساحت ایران بارشی بیش از ١٠٠٠ میلیمتر در سال دارد، در حالی که قسمت عمده ای از سطح کشور با بارشی کمتر از ١٠٠ میلیمتر در سال مواجه است.
رشد سریع و الگوی نامناسب استقرار جمعیت
استاد دانشگاه شیراز در این خصوص گفت: جمعیت ایران در قرن نوزدهم میلادی زیر ۱۰ میلیون نفر تخمین زده می‌شود. در حالی‌که در سال ۱۹۷۹ جمعیت ایران به ۳۵ میلیون نفر و در دو دهه بعد از آن جمعیت ایران به دو برابر یعنی ۷۰ میلیون نفر افزایش پیدا کرده است.
وی خاطرنشان کرد: رشد جمعیت در سال‌های گذشته، توسعه اقتصادی مرتبط با کشاورزی فاریاب و تغییر رژیم غذایی موجب افزایش شدید مصرف آب در سه دهه اخیر شده و مصرف آب نسبت به آب تجدید پذیر به بیشتر از ۴ برابر حد آستانه شروع تنش آبی رسیده است.
این استاد دانشگاه افزود: به علت نبود تعادل بین آب تجدید پذیر در مناطق مختلف کشور و مصرف بسیار زیاد آن، لازم است برای رسیدن به شرایط پایدار، مصرف آب به‌صورت متناسب در هر منطقه در آید و به مقدار زیادی کاهش یابد. با توجه به کم بودن مصرف آب شرب و صنعت نسبت به آب کشاورزی (حدود 10 درصد) و امکان اندک صرفه‌جویی در مصرف آب شرب و همچنین ارزش بالای تولیدات صنعتی نسبت به تولیدات کشاورزی، عملاً باید عمده کاهش مصرف آب در کشاورزی اعمال شود.
به گفته زندپارسا با افزایش بهره‌وری و راندمان آبیاری که غالباً بیان می شود هم نمی‌توان تأثیر های مخرب مصرف زیاد آب‌های تجدید پذیر کشور را کنترل کرد. اگرچه با کاربرد سیستم های نوین آبیاری، مقدار چشمگیری در مصرف آب در سطح مزارع صرفه‌جویی می‌شود، در واقع با افزایش سطح زیر کشت، آب صرفه جویی شده به صورت‌های مختلف مجدداً مصرف می‌شود و تخلیه آبخوان‌های کشور تشدید می گردد.
کشاورزی ناکارآمد
این مقام مسئول ادامه داد: ایران، همواره از ناکارآمدی شدید بخش کشاورزی، وابستگی شدید آن به آبیاری و بهره‌وری پایین آب، رنج برده است. علت اصلی هجوم بیش از اندازه به منابع آب‌های زیر زمینی، افزایش جمعیت و افزایش تقاضا برای مصرف آب خصوصاً در بخش کشاورزی است. بدون اقدامات لازم برای کاهش قاطع مصرف آب با هماهنگی مشارکت های مردمی نمی توان این امر مهم را به انجام رسانید.
عوامل تشدید کننده بحران آب در ایران
زندپارسا خاطرنشان کرد: بحران آب در ایران، یکی از بزرگترین چالش‌های اکوسیستمی و اجتماعی است که با توجه به شرایط اقلیمی، جغرافیایی و اقتصادی این کشور، تبعات جدی بر زندگی مردم و توسعه پایدار دارد. برآورد اشتباه مقدار تغییرات آب زیر زمینی نسبت به زمان، موجب مدیریت نادرست منابع آب‌های زیرزمینی می‌شود. با اندازه‌گیری تغییرات عمق سطح ایستابی و روند کاهشی آن در کشور، مشخص می‌شود که از این منابع برداشت بیش از حد صورت می‌گیرد.
وی در همین راستا خاطرنشان کرد: با توجه به نبود اندازه‌گیری مقدار آب پمپاژ شده، مقدار اضافه برداشت سالانه به اشتباه ۴/۷ میلیارد متر مکعب برآورد شد که با استفاده از فناوری ماهواره ثقل سنجی سطح زمین (ماهوارGRACE) این مقدار برابر ۱۵/۹- میلیارد متر مکعب برآورد شد.
استاد دانشگاه شیراز و عضو مدعو فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران در خصوص راهکارهای مدیریت آب در ایران نیز این چنین گفت: در مقابله با بحران آب، که ایران و بسیاری از مناطق دیگر جهان با آن دست به گریبان هستند، راهکارهای مختلفی وجود دارند که می‌توانند به طور چشمگیری در مدیریت منابع آبی موثر باشند.
دکتر شاهرخ زندپارسا استاد دانشگاه شیراز و عضو مدعو فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران در پایان افزود: تابه حال برای متعادل کردن مصرف آب، در عمل از کاهش مصرف آب پرهیز شده است و در واقع، با ساخت سدهای زیاد و حفر فراوان چاه‌ها، آب بیشتری از سهمیه محیط زیست مصرف شده است. برای جلوگیری از رسیدن به شروع تنش آبی شدید (یا مصرف ۶۰% آب تجدیدپذیر)، توصیه می‌شود ۴۴% از مصرف آب کشاورزی کاسته شود.
او افزود: این کاهش زیاد، دشواری های بسیار زیادی مانند جلب موافقت و همکاری کشاورزان برای مشارکت در کاهش مصرف آب، تحویل حجمی آب، تأمین ارز کافی برای واردات محصول‌های کشاورزی، ایجاد شغل‌هایی مستقل از آب و آبیاری برای کشاورزان و افزایش شدید قیمت محصول‌های کشاورزی را در پی دارد.
وی خاطرنشان کرد: همزمان با کاهش برداشت آب‌های زیر زمینی، برای افزایش بهره‌وری اقتصادی آب در شرایط اقلیمی کشور لازم است برای توسعه کشته گلخانه ای و سامانه‌های آبیاری موضعی سرمایه‌گذاری کافی صورت گیرد.
دکتر زند پارسا در خصوص نقش دولت و مردم در مدیریت منابع آبی نیز می‌گوید: دولت باید با تهیه و بروز رسانی قوانین مرتبط با آب، ارائه بسترهای قانونی و مالی، زمینه‌های لازم برای توسعه مشارکت های مردمی، بهبود مدیریت آب و توسعه زیرساخت‌های مربوطه را فراهم کند و همچنین، با توجه به هدر روی چشمگیر تولیدات کشاورزی به صورت ضایعات، لازم است تا برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری برای کاهش آن‌ها سازماندهی شود.
دکتر شاهرخ زند پارسا برای علاقه مندان به کاوش در این زمینه، عنوان و لینک مقاله زیر را برای استفاده پیشنهاد دادند: “زند پارسا، ش. و همکاران. 1403. کاهش تدریجی مصرف آب کشاورزی گامی مؤثر در سازگاری با کمبود آب در ایران. مجله پژوهشهای راهبردی در علوم کشاورزی و منابع طبیعی جلد 9 شماره 1 صفحه های 19 تا 34 “با لینک زیر می باشد.
Yun.ir/nyh56
خبرنگار: فاطمه شعبانی