به قلم دکتر سیدوفا مشکوة
مسلماً! توسعه صنایع دستی میتواند نقش بسیار مهم و چندبُعدی در اقتصاد استان فارس ایفا کند. استان فارس با پیشینه تاریخی و فرهنگی غنی، یکی از کانونهای اصلی صنایع دستی ایران به شمار میرود.
در ادامه، اثرات توسعه این صنایع بر اقتصاد استان فارس را به تفکیک بررسی میکنیم:
۱. اثرات مستقیم اقتصادی
- ایجاد اشتغال و درآمدزایی: صنایع دستی عمدتاً کاربر بوده و نیاز زیادی به نیروی کار دارد. توسعه آن میتواند در شهرها و حتی روستاها اشتغالزایی کند (برای مثال در مناطقی مانند فیروزآباد، آباده، لار و …). این امر به کاهش بیکاری و توزیع بهتر درآمد در سطح استان کمک میکند.
- افزایش صادرات غیرنفتی: محصولاتی مانند خاتمکاری، منبتکاری، قالی و گلیم فارس، سفال و سرامیک لامع، قلمزنی و نقرهکاری از جمله کالاهای باارزش و دارای مزیت نسبی برای صادرات هستند. توسعه این صنعت، ارزآوری برای کشور و استان را در پی دارد.
- توسعه کسبوکارهای خرد و خانگی: بسیاری از صنایع دستی در کارگاههای کوچک و حتی در منزل تولید میشوند. توسعه این بخش، به ویژه برای زنان سرپرست خانوار و جوانان جویای کار، فرصتهای خوداشتغالی و کارآفرینی ایجاد میکند.
- افزایش تولید ناخالص داخلی استان (GDP): با رونق تولید و فروش صنایع دستی، سهم این بخش در اقتصاد استان افزایش یافته و به رشد اقتصادی پایدار کمک میکند
۲. اثرات غیرمستقیم و القایی اقتصادی
- رونق گردشگری (پیوند صنایع دستی و توریسم): صنایع دستی به عنوان “سفیران فرهنگی” عمل میکنند. گردشگرانی که به شیراز و دیگر شهرهای فارس سفر میکنند، تمایل زیادی به خرید سوغات و صنایع دستی اصیل دارند. این امر باعث رونق هتلها، رستورانها، حملونقل و سایر خدمات مرتبط با گردشگری میشود. توسعه صنایع دستی، طول اقامت گردشگران و در نتیجه درآمد آنها را افزایش میدهد.
- توسعه زنجیره تأمین: رونق صنایع دستی، صنایع بالادستی و پاییندستی را نیز فعال میکند. برای مثال:
- نیاز به مواد اولیه مانند چوب (برای منبت و خاتم)، فلز (برای قلمزنی)، سنگ (برای معرق سنگ)، پشم و ابریشم (برای فرش و گلیم) را افزایش میدهد.
- بستهبندی، بازاریابی و فروش این محصولات نیز خود یک صنعت جداگانه محسوب میشود.
- جذب سرمایهگذاری: با نشان دادن پتانسیل سودآوری و بازار پررونق صنایع دستی فارس، میتوان سرمایهگذاران داخلی و خارجی را به سرمایهگذاری در ایجاد کارگاههای مدرن، طراحی و بازاریابی جذب کرد.
۳. اثرات اجتماعی-فرهنگی با پیامد اقتصادی
- حفظ میراث فرهنگی و هویت ملی: صنایع دستی فارس، انعکاسی از تاریخ و تمدن کهن این خطه است. توسعه آن، نه تنها از فراموشی این هنرها جلوگیری میکند، بلکه با ایجاد حس غرور و تعلق خاطر، انگیزه هنرمندان برای ادامه کار را افزایش میدهد.
- جلوگیری از مهاجرت روستایی: با ایجاد درآمد و اشتغال در مناطق روستایی و عشایری (که بسیاری از صنایع دستی مانند گلیمبافی و نمد مالی در آنها ریشه دارد)، از مهاجرت بیرویه به شهرهای بزرگ مانند شیراز کاسته شده و تعادل جمعیتی بهتر برقرار میشود.
- توسعه پایدار: صنایع دستی بر پایه منابع داخلی و بومی استوار است، آلودگی زیستمحیطی کمتری ایجاد میکند و به طبیعت وابسته است. این ویژگیها آن را به گزینهای ایدهآل برای توسعه پایدار تبدیل میکند.
چالشهای پیش روی توسعه صنایع دستی فارس
برای دستیابی به این اثرات مثبت، باید موانع زیر برطرف شوند:
- مشکلات بازاریابی و فروش: نبود بازارهای مطمئن و دائمی برای محصولات.
- رقابت با محصولات تقلبی و بیکیفیت: هجوم کالاهای مشابه خارجی و داخلی با قیمت پایین و کیفیت نازل.
- نوآوری ناکافی در طراحی: برخی محصولات با سلیقه روز و بازارهای جهانی همخوانی ندارند.
- مشکلات تأمین مالی: دسترسی نداشتن هنرمندان به تسهیلات ارزانقیمت برای توسعه کار.
- مسن بودن هنرمندان و عدم تمایل جوانان: خطر از بین رفتن این هنرها با فراغت نسل قدیم.
راهکارهای پیشنهادی برای توسعه
- برندسازی و ثبت نشان جغرافیایی (GI): ایجاد برندی معتبر برای صنایع دستی فارس (مثلاً “خاتم شیراز” یا “گلیم قشقایی”) و ثبت نشان جغرافیایی برای حفاظت از آن در بازارهای جهانی.
- ایجاد فروشگاههای دائمی و توسعه بازار آنلاین: راهاندازی فروشگاههای مدرن در مراکز گردشگری و استفاده از پلتفرمهای دیجیتال برای فروش بینالمللی.
- حمایت از ایدههای نو و تلفیق سنت و مدرنیته: برگزاری دورههای آموزشی برای به روزرسانی طراحیها و ایجاد محصولات کاربردی متناسب با زندگی مدرن.
- اعطای تسهیلات کمبهره: حمایت مالی از هنرمندان و کارگاههای کوچک.
- آموزش به نسل جوان: گنجاندن آموزش صنایع دستی در برنامههای درسی مدارس و دانشگاههای استان.
جمعبندی نهایی
توسعه صنایع دستی در استان فارس، تنها یک فعالیت اقتصادی صرف نیست، بلکه یک استراتژی توسعه پایدار، همهجانبه و هویتبخش است. این صنعت میتواند با ایجاد اشتغال، افزایش درآمد، توسعه گردشگری و حفظ میراث فرهنگی، نقش بیبدیلی در تحول اقتصادی و اجتماعی استان فارس ایفا کند. با سرمایهگذاری هوشمند، بازاریابی کارآمد و حفظ اصالت هنری، صنایع دستی فارس میتواند نه تنها به نمادی از فرهنگ ایرانی، بلکه به موتور محرک اقتصاد منطقه تبدیل شود./پایان مطلب