به قلم : دکتر سیدوفا مشکوة
- دیپلماسی اقتصادی ایران در آسیای میانه از جنبه‌های مختلفی قابل بررسی است. این منطقه به دلایل جغرافیایی، تاریخی و فرهنگی همواره برای ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. ایران با درک موقعیت استراتژیک خود، تلاش کرده تا از طریق دیپلماسی فعال اقتصادی، جایگاه خود را در منطقه تثبیت کند.رویکرد ایران در قبال آسیای میانه تحت تأثیر سیاست “نگاه به شرق” قرار دارد. این سیاست بر توسعه روابط با کشورهای شرقی به ویژه همسایگان شمال شرقی تأکید می‌ورزد. دیپلماسی اقتصادی ایران در این منطقه ترکیبی از منافع اقتصادی و امنیتی است.ایران با استفاده از مزیت همجواری با ترکمنستان، روابط اقتصادی خود را با این کشور توسعه داده است. همکاری‌های انرژی به ویژه در حوزه نفت و گاز محور اصلی این روابط بوده است. همچنین، ایران از طریق ترکمنستان به جمهوری اسلامی ایران با قزاقستان نیز روابط اقتصادی گسترده‌ای دارد. این کشور به عنوان یکی از تولیدکنندگان عمده غلات در منطقه، شریک مهمی برای ایران محسوب می‌شود. علاوه بر این، همکاری در زمینه حمل و نقل و ترانزیت کالا از محورهای اصلی همکاری دو کشور است. بازارهای دیگر کشورهای آسیای میانه دسترسی پیدا می‌کند.
- جمهوری اسلامی ایران با قزاقستان نیز روابط اقتصادی گسترده‌ای دارد. این کشور به عنوان یکی از تولیدکنندگان عمده غلات در منطقه، شریک مهمی برای ایران محسوب می‌شود. علاوه بر این، همکاری در زمینه حمل و نقل و ترانزیت کالا از محورهای اصلی همکاری دو کشور است.
- ازبکستان به عنوان یکی از پرجمعیت‌ترین کشورهای منطقه، بازار مهمی برای کالاها و خدمات ایرانی به شمار می‌رود. ایران تلاش کرده با توسعه روابط اقتصادی با این کشور، حضور خود را در بازارهای منطقه تقویت کند. همکاری در زمینه‌های کشاورزی، صنعت و گردشگری از جمله زمینه‌های همکاری دو کشور است.
- تاجیکستان به دلیل اشتراکات زبانی و فرهنگی، جایگاه ویژه‌ای در دیپلماسی اقتصادی ایران دارد. ایران سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی در بخش‌های مختلف اقتصادی این کشور انجام داده است. همکاری در زمینه پروژه‌های عمرانی و انرژی از نمونه‌های این همکاری‌ها است.
- ایران با عضویت در سازمان همکاری شانگهای (SCO) تلاش کرده حضور خود را در منطقه نهادینه کند. این سازمان به ایران امکان می‌دهد در تصمیم‌گیری‌های مهم منطقه‌ای نقش آفرینی کند. همچنین، این عضویت فرصت‌های اقتصادی متعددی برای ایران ایجاد می‌کند.
- رقابت قدرت‌های بزرگ مانند روسیه، چین و آمریکا در منطقه نیز چالش دیگری برای ایران محسوب می‌شود. هر یک از این قدرت‌ها در پی افزایش نفوذ خود در آسیای میانه هستند. این رقابت‌ها فضای منطقه را برای حضور ایران پیچیده کرده است.
- کمبود سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های مرزی از دیگر مشکلات پیش روی ایران است. گذرگاه‌های مرزی ایران با کشورهای آسیای میانه از امکانات و تجهیزات کافی برخوردار نیستند. این امر سرعت و حجم مبادلات تجاری را محدود کرده است.
- کیفیت پایین برخی کالاهای صادراتی ایران نیز از موانع توسعه روابط اقتصادی است. کشورهای آسیای میانه معمولاً کالاهای باکیفیت‌تر از سایر رقبای ایران را ترجیح می‌دهند. این امر رقابت ایران در بازارهای منطقه را دشوار کرده است.
- نوسانات قوانین تجاری در کشورهای منطقه نیز مشکل دیگری است. ثبات نداشتن مقررات تجاری در برخی کشورهای آسیای میانه، برنامه‌ریزی بلندمدت را برای تجار ایرانی دشوار کرده است. این امر ریسک سرمایه‌گذاری در این کشورها را افزایش داده است.
- ایران برای غلبه بر این چالش‌ها نیازمند اتخاذ راهبردهای جدید است. تنوع بخشیدن به سبد صادراتی یکی از این راهبردها است. ایران باید به جای تکیه بر صادرات سنتی، به سمت صادرات کالاهای با ارزش افزوده بالا حرکت کند.
- توسعه همکاری‌های سه‌جانبه و چندجانبه نیز می‌تواند به ایران کمک کند. این نوع همکاری‌ها امکان بهره‌گیری از مزیت‌های نسبی کشورهای مختلف را فراهم می‌کند. همچنین، این همکاری‌ها می‌تواند زمینه‌ساز سرمایه‌گذاری‌های بزرگتر در منطقه شود.
- تقویت دیپلماسی عمومی نیز از ضروریات توسعه روابط اقتصادی ایران در منطقه است. ایران باید از طریق تقویت ارتباطات فرهنگی و علمی، تصویر بهتری از خود در منطقه ارائه دهد. این امر می‌تواند فضای اعتماد لازم برای توسعه روابط اقتصادی را فراهم کند.
- در پایان می‌توان گفت دیپلماسی اقتصادی ایران در آسیای میانه اگرچه با چالش‌های متعددی روبرو است، اما از پتانسیل بالایی برای رشد برخوردار است. با برنامه‌ریزی دقیق و استفاده از همه ظرفیت‌های موجود، ایران می‌تواند جایگاه خود را در اقتصاد منطقه ارتقا دهد. این امر نیازمند عزم ملی و همکاری همه جانبه دستگاه‌های دیپلماتیک و اقتصادی کشور است./پایان خبر